Tragovi desitijatskog grada u Sarajevu

Na jednom od natpisa koji su podignuti kao spomen na završetak golemog infrastrukturnog projekta gradnje cestovne mreže koja je povezala provincijsku prijestolnicu Salonu sa kontinentalnom unutrašnjošću spominje se toponim “Desitijatski kastel He...” kao krajnja destinacija jedne od izgrađenih cesta. Još od najranijih objavljivanja spomenutih natpisa, nazvanih po namjesniku Dolabeli, traje i potraga za lokacijom ovog kastela, a vjerojatno i naselja. Ponuđen je bio veliki broj teorija i prijedloga vezanih i za trasu ceste od Salone do desitijatskog kastela He... i za njegovu lokaciju. Ono što se sigurnostisa sigurnošću do sada znalo jeste da se kastel morao nalaziti negdje na prostoru Gornje Bosne, koja je u mlađem željeznom dobu i ranom principatu pripadala ilirskom narodu Desitijata. Naš prijedlog se zasniva na trasi ceste koja je iz Salone, preko vojne baze VII. legije u Tiluriumu išla na Duvanjsko polje i odatle preko Ravanjskog polja ulazila u Ramu odakle se pružala duž gornjeg toka rijeke Neretve sve do današnjeg Konjica. Odatle bi se cesta uzdizala sve do prijevoja na Ivan planini, odakle bi se spustila u sarajevsko područje na kojem je još od završne faze neolitika, pa u kontinuitetu kroz sve metalne epohe, postojalo razvijeno i ekonomsko, komunikaciono, pa samim tim i populaciono, društveno i politički bitniji naseobinski kompleks “Debelo Brdo”. Udaljenost između Salone i spomenutog naseobinskog kompleksa bi odgovarala i onoj udaljenosti od 156 rimskih milja (od Salone do desitijatskog kastela) koja je zapisana na Dolabelinim natpisima. Naseobinski kompleks “Debelo Brdo” pokazuje sve odlike koje ga kvalificiraju za identifikaciju kao desitijatskog kastela. Na samom Debelom Brdu imaju i vrlo vidljivi tragovi rimske vojne utvrde koja i postoji veoma dugo, pa sve do samoga kraja antičkog doba. Na Debelom Brdu su bila pronađena i dva predmeta sa ucrtanim monogramima, vjerojatno grčkim pismenima. Na jednom od njih je možda moguće pročitati i kraticu ΔHC (DES). Ako bi takvo čitanje bilo tačno, to bi bio još jedan vrijedan dokaz potvrđivanju teze o tome da je naseobinski kompleks “Debelo Brdo” ustvari to naselje sa kastelom koji nosi desitijatsko ime. Inače, desitijatsko ime u grčkom jeziku i pismu započinje i sa primjerima ΔHC, kao npr. kod historičara Kasija Diona. Navedeno čitanje jednog od monograma bi navodilo na ovu lokaciju i identificiranje toponima Desnik koji je zapisan u djelu Konstantina Porfirogenita o vladanju carstvom. Na prostoru na kojem se pružao naseobinski kompleks “Debelo Brdo” je u četvrtoj deceniji XIII. st. bila podignuta i katedralna crkva posvećena sv. Petru, a u kasnom srednjem vijeku nalazilo se i otvoreno naselje sa trgovištem. Od posljednjih decenija XV. i tijekom prvih decenija XVI. st. ovo naselje, sa svojom višemilenijumskom tradicijom naseobinskog načina života, apsorbira u grad po imenu Sarajevo.